انجام فریضهدر بسیاری از فرازهای احادیث نقل شده از امیرالمومنین (علیه‌السلام) به انجام فریضه و عبادت خداوندی توصیه و تاکید شده است. فهرست مندرجات۲ - ادای امانت الهی ۳ - تقسیم ساعات و اوقات ۴ - عبادت بازرگان ۵ - احتجاج با اعضای بدن ۶ - تجارت و سود ۷ - خوشا به حال این نفس! ۸ - عبادت آزادگان ۹ - عبادت آزادگان ۱۰ - خوشا به حال حزب خدا ۱۱ - روزی تضمین شده ۱۲ - تقسیم ساعات و اوقات ۱۳ - تشویق به در نظر داشتن خدا ۱۴ - امید ثواب و عقاب ۱۵ - نقش یقین در عبادت ۱۶ - اینگونه نزد خدا برو! ۱۷ - سکوت معنی دار ۱۸ - بر پایی حدود ۱۹ - تعیین ساعت عبادت خدا ۲۰ - ترغیب به انجام فرایض ۲۱ - والاترین عبادت ۲۲ - یاری خواستن از خدا ۲۳ - فلسفه ایمان ۲۴ - فلسفه عبادت ۲۵ - عبادت به وقت ۲۶ - زمان کنار گذاشتن مستحبات ۲۷ - مستحبات مضر ۲۸ - تنها قدردان خوبی ۲۹ - پانویس ۳۰ - منبع ۱ - واجبات خالصانهوَ لْیَکُنْ فِی خَاصَّةِ مَا تُخْلِصُ لله بِهِ دِینَکَ: إِقَامَةُ فَرَائِضِهِ الَّتی هِیَ لَهُ خَاصَّةً. به مالک اشتر : از جمله کارهایی که باید خالصانه انجام دهی به پا داشتن فرایض و واجبات است که مخصوص ذات پاک خداوند است. ۲ - ادای امانت الهیمَنْ لَمْ یَخْتَلِفْ سِرُّهُ عَلاَنِیَتُهُ، وَ فِعْلُهُ وَ مَقَالَتُهُ، فَقَدْ أَدّی الاَْمَانَةَ. آن که پنهان و آشکارش ، عمل و حرفش با یکدیگر فرق نکند، امانت الهی را ادا کرده و در بندگی و عبادت به درجه خلوص رسیده است. ۳ - تقسیم ساعات و اوقاتمن کتاب کتبه للاشتر : من کتاب کتبه للاشتر: وَ اجْعَلْ لِنَفْسِکَ فِیَما بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اللهِ تعالی أَفْضَلَ تِلْکَ الْمَوَاقِیتِ، وَ أَجْزَلَ تِلْکَ الاَْقْسَامِ، وَ إِنْ کَانَتْ کُلُّهَا لله إِذَا صَلَحَتْ فیهَا النِّیَّةُ، وَ سَلِمَتْ مِنْهَا الرَّعِیَّةُ. در نامه خود به مالک اشتر می‌فرماید: بهترین اوقات هر روز و بیشترین بخش از آن را برای رابطه میان خود و خدا قرار ده، هر چند که اگر در همه اوقات نیت پاک و درست باشد و مردم در امنیت، اوقات همه از آن خدا است. ۴ - عبادت بازرگانإِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ رَغْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ. گروهی خدا را زا روی میل و رغبت (به بهشت ) عبادت کردند، این عبادت بازرگانان و تجار است. ۵ - احتجاج با اعضای بدنلاَ تَقُلْ مَا لاَ تَعْلَمُ، بَلْ لاَ تَقُلْ کُلَّ مَا تَعْلَمُ، فَإِنَّ اللهَ سبحانه قد فَرَضَ عَلَی جَوَارِحِکَ کُلِّهَا فَرَائِضَ یَحْتَجُّ بِهَا عَلَیْکَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ. آن چه را که نمی‌دانی مگو، بلکه هر آن چه را هم که می‌دانی همه را مگو، زیرا خداوند بر اعضاء و جوارح تو فرایضی مقدر داشته که در روز قیامت به آن‌ها با تو احتجاج خواهد کرد. ۶ - تجارت و سودلاَ تِجَارَةَ کَالْعَمَلِ الصَّالِحِ، وَ لاَ رِبْحَ کَالثَّوَابِ. هیچ تجارتی مانند عمل نیک و هیچ سودی مانند ثواب و پاداش الهی نیست. ۷ - خوشا به حال این نفس!طُوبَی لِنَفْس أَدَّتْ إِلَی رَبِّهَا فَرْضَهَا، وَ عَرَکَتْ بِجَنْبِهَا بُؤْسَهَا. خوشا به حال آن نفسی که وظیفه واجبش را نسبت به پروردگارش ادا کرده، سختی و مشکلات را تحمل نموده است. ۸ - عبادت آزادگانإِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ شُکْراً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الاَْحْرَارِ. همانا گروهی خدا را به خاطر سپاس از نعمت هایش عبادت می‌کنند، این عبادت آزادگان است. ۸ - عبادت آزادگانحُمِّلَ کُلُّ امْرِیء مَجْهُودَهُ، وَ خُفِّفَ عَنِ الْجَهَلَةِ، رَبٌّ رَحِیمٌ، وَ دِینٌ قَوِیمٌ، وَ إِمَامٌ عَلِیمٌ. هر کس به اندازه توانش تکلیف شده و به نادانان تخفیف داده شده است. پروردگارتان مهربان است و دینتان استوار و پیشوایتان دانا. ۱۰ - خوشا به حال حزب خداطُوبَی لِنَفْس أَدَّتْ إِلَی رَبِّهَا فَرْضَهَا،... فِی مَعْشَر أَسْهَرَ عُیُونَهُمْ خَوْفُ مَعَادِهِمْ، تَجَافَتْ عَنْ مَضَاجِعِهِمْ جُنُوبُهُمْ، وَ هَمْهَمَتْ بِذِکْرِ رَبِّهِم شِفَاهُهُمْ، وَ تَقَشَّعَتْ بِطُولِ اسْتِغْفَارِهِم ذُنُوبُهُمْ ( أُولئِکَ حِزْبُ الله، أَلاَ إِنَّ حِزْبَ اللهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ). خوشا نفسی که وظیفه خود را به پروردگارش ادا کرد... آنان که خوف روز رستاخیز شب هنگام چشمانشان را بیدار نگه داشته و پهلوهایشان را از بستر نرم دور ساخته و لب هایشان را به ذکر خداوند می‌جنبند، از بسیاری استغفار گناهانشان زدوده شده است. آنان حزب و گروه خداوندند و بدانید که حزب خدا پیروزند! ۱۱ - روزی تضمین شدهقَدْ تُکُفِّلَ لِکُمْ بِالرِّزْقِ، وَ أُمِرْتُمْ بَالْعَمَلِ، فَلاَ یَکُونَنَّ الْمَضْمُونُ لَکُمْ طَلَبُهُ أَوْلَی بِکُمْ مِنَ الْمَفْرُوضِ عَلَیْکُمْ عَمَلُهُ، مَعَ أَنَّهُ و اللهِ لَقَدِ اعْتَرَضَ الشَّکُّ، وَ دَخِلَ الْیَقِینُ، حَتَّی کَأَنَّ الَّذِی ضُمِنَ لَکُمْ قَدْ فُرِضَ عَلَیْکُمْ، وَ کَأَنَّ الَّذِی قَدْ فُرِضَ عَلَیْکُمْ قَدْ وُضِعِ عَنْکُمْ. خداوند روزی شما را تضمین کرد و به کار (انجام واجبات) فرمان داده شده‌اید. پس، طلب روزی تضمین شده نباید برای شما مقدم بر اعمال واجب باشد، لیکن به خدا سوگند که شک بر شما عارض شده و اوهام نادرست با یقین در آمیخته است؛ چندان که آن چه برای شما تضمین شده گویی به صورت امری واجب در آمده و گویی آن چه واجب شده، از دوش شما برداشته شده است. ۳ - تقسیم ساعات و اوقاتلِلْمُؤْمِنِ ثَلاَثُ سَاعَات: فَسَاعَةٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ، وَ سَاعَةٌ یَرُمُّ مَعَاشَهُ، وَ سَاعَةٌ یُخَلِّی بَیْنَ نَفْسِهِ وَ بَیْنَ لَذَّتِهَا فِیَما یَحِلُّ وَ یَجْمُلُ. مومن اوقات خود را به سه قسمت بخش می‌کند: زمانی که در آن با پروردگار خود به راز و نیاز می‌پردازد و زمانی که به تحصیل معاش دست می‌یازد و زمانی که به لذت‌های حلال و خوشایند می‌گذراند. ۱۳ - تشویق به در نظر داشتن خدارَحِمَ اللهُ عَبْداً سَمِعَ حُکْماً فَوَعَی، وَ دُعِیَ إِلَی رَشَاد فَدَنَا، وَ أَخَذَ بِحُجْزَةِ هَاد فَنَجَا، رَاقَبَ رَبِّهُ. خدا رحمت کند مردی (بنده‌ای) را که سخن حکیمانه‌ای بشنود و پذیرایش شود و به راه راست فراخوانده شود، پس به آن نزدیک گردد و کمربند راهنمایی را بگیرد و نجات یابد. پروردگارش را در نظر داشته باشد و از گناه خویش بترسد. ۱۴ - امید ثواب و عقابو من کتاب له (علیه‌السلام) إلی الاسود بن قُطْبَةَ صاحب جند حُلوان:... وَ ابْتَذِلْ نَفْسَکَ فِیَما افْتَرَضَ اللهُ عَلَیْکَ، رَاجِیاً ثوَابَهُ، وَ مُتَخَوِّفاً عِقَابَهُ. امام علی در نامه‌ای به اسود بن قطبه فرمانده لشکر حلوان چنین می‌نویسد: و خود را در راه انجام کارهای واجب به امید ثواب خدا و ترس از کیفرش فدا کن! ۱۵ - نقش یقین در عبادتقد سمع رجلاً من الحروریة یتهجّد و یقرأ، فقال: نَوْمٌ عَلَی یَقِین خَیْرٌ مِنْ صَلاَة فِی شَکّ! چون شنید که مردی از خوارج حروارء شب را به عبادت و قرائت قرآن به سر می‌برد، فرمود: خوابی که همراه با یقین (به حق) باشد، بهتر از نمازی است که همراه با شک و تردید (در حق) بوده باشد. ۱۶ - اینگونه نزد خدا برو!اخْرُجُوا إلَی اللهِ بِمَا افْتَرَضَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَقِّهِ، وَ بَیَّنَ لکُمْ مِنْ وَ ظَائِفِهِ. به ادی حقوقی که خداوند برای شما مقرر داشته است و با عمل به وظایفی که برای شما تبیین فرموده است به درگاه خدا بروید. ۱۷ - سکوت معنی دارإِنَّ اللهَ افْتَرَضَ عَلَیْکُمُ فَرَائِضَ فَلاَ تُضَیِّعُوهَا... وَ سَکَتَ لَکُمْ عَنْ أَشْیَاءَ وَ لَمْ یَدَعْهَا نِسْیَاناً فَلاَ تَتَکَلَّفُوهَا. قطعی است که خداوند بر شما واجباتی مقرر فرموده است، پس آن‌ها را ضایع مسازید و در مورد اشیایی برای شما سکوت کرده و سخنی نفرموده است، این سکوت از فراموشی نبوده است، لذا خود را برای شناخت آن‌ها به مشقت نیاندازید. ۱۸ - بر پایی حدودفَرَضَ اللهُ... إِقَامَةَ الْحُدُودِ إِعْظَاماً لِلْمَحَارِمِ. بر پا داشتن حدود برای اهمیت دادن به حرام‌های خداست. ۱۹ - تعیین ساعت عبادت خدامن کتبه للاشتر لما ولاه مصر : وَ لْیَکُنْ فِی خَاصَّةِ مَا تُخْلِصُ لله بِهِ دِینَکَ: إِقَامَةُ فَرَائِضِهِ الَّتی هِیَ لَهُ خَاصَّةً، فَأَعْطِ اللهَ مِن بَدَنِکَ فِی لَیْلِکَ وَ نَهَارِکَ، وَ وَفِّ مَا تَقَرَّبْتَ بِهِ إِلَی اللهِ مِنْ ذلِکَ کَاملاً غَیْرَ مَثْلُوم وَ لاَ مَنْقُوص، بَالِغاً مِنْ بَدَنِکَ مَا بَلَغَ. در فرمان حکومت مصر به مالک اشتر می‌فرماید: باید در کارهایی که برای خدا خالصانه انجام می‌دهی برپای داشتن واجباتی که مخصوص اوست در راس کارها باشد، بنابراین در شب و روزت بخشی از نیروی جسمی ات را برای عبادت خدا در نظر بگیر و آن چه را باعث نزدیک شدنت به خدای عزیز می‌گردد بدون کم و کاست اجرا کن، هر چند تلاش تو موجب رنج بدنت گردد. ۲۰ - ترغیب به انجام فرایضالْفَرَائِضَ الْفَرائِضَ! أَدُّوهَا إلَی اللهِ تُؤَدِّکُمْ إِلَی الْجَنَّةِ. واجبات را مراعات کنید واجبات را. آن‌ها را برای خدا ادا کنید، تا شما را رهسپار بهشت نماید. ۲۱ - والاترین عبادتلاَ عِبَادَةَ کَأَدَاءِ الْفَرائِضِ. هیچ عبادتی مانند، انجام فریضه‌ها و واجبات دینی نیست. ۲۲ - یاری خواستن از خداأَکْثِرِ الاسْتِعَانَةَ بِاللهِ یَکْفِکَ مَا أَهَمَّکَ، وَ یُعِنْکَ عَلَی مَا یُنْزِلُ بِکَ، إِنْ شَاءَ اللهُ. همیشه از خدای بزرگ بسیار یاری بخواه تا تو را بی نیاز گرداند و در مشکلاتی که به تو رسیده است یاری ات کند، ان شاء الله. ۲۳ - فلسفه ایمانفَرَضَ اللهُ الاِْیمَانَ تَطْهِیراً مِنَ الشِّرْکِ. خداوند ایمان را برای پاک کردن و زدودن شرک فریضه و واجب ساخت. ۲۴ - فلسفه عبادتفی بیان فلسفة العبادات : لِما فِی ذلِکَ مِنْ تَعْفِیرِ عِتَاقِ الْوُجُوهِ بالتُّرَابِ تَوَاضُعاً، وَ الْتِصَاقِ کَرَائِمِ الْجَوَارِحِ بِالاَْرْضِ تَصَاغُراً، وَ لُحُوقِ الْبُطُونِ بِالمُتونِ مِنَ الصِّیَامِ تَذَلُّلاً. در بیان فلسفه عبادت فرمودند: به جهت مالیدن چهره‌های نازنین به خاک از روی تواضع و چسباندن اعضای شریف بر زمین برای احساس حقارت در بارگاه الهی و چسبیدن شکم‌ها به پشت‌ها به جهت روزه داری برای دریافت ذلت . ۲۵ - عبادت به وقتمن کتابه الی الحارث الهمدانی : وَ خَادِعْ نَفْسَکَ فِی الْعِبَادَةِ، وَ ارْفُقْ بِهَا وَ لاَ تَقْهَرْهَا، وَ خُذْ عَفْوَهَا وَ نَشَاطَهَا، إِلاَّ مَا کَانَ مَکْتُوباً عَلَیْکَ مِنَ الْفَرِیضَةِ، فَإِنَّهُ لاَ بُدَّ مِنْ قَضَائِهَا و تَعَاهُدِهَا عِنْدَ مَحَلِّها. امام علی (علیه‌السّلام) در نامه خود به حارث همدانی می‌فرماید: به خودت برای عبادت حیله بزن و با خودت مدارا کن. روح خود را تحت فشار قرار مده و به هنگام آزادی و نشاط او را (برای کارهای مستحب) دریاب. فقط در کارهای واجب نگاه به نشاط خود مکن، زیرا باید آن را به موقع انجام دهی (خواه نشاط داشته باشی یا نه). ۲۶ - زمان کنار گذاشتن مستحباتإذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بالْفَرَائِضِ فَارْفُضُوهَا. در آن هنگام که مستحبات به واجبات ضرر وارد کند آن مستحبات را رها کنید. ۲۷ - مستحبات مضرلاَ قُرْبَةَ بِالنَّوَافِلِ إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِضِ. با آن عبادات مستحب که به واجبات ضرر می‌زند، نمی‌توان به خدا نزدیک شد. ۲۸ - تنها قدردان خوبیلاَ یُزَهِّدَنَّکَ فِی الْمَعْرُوفِ مَنْ لاَ یَشْکُرُهُ لَکَ، فَقَدْ یَشْکُرُکَ عَلَیْهِ مَنْ لاَ یَسْتَمْتِعُ بِشَیْء مِنْهُ، وَ قَدْ تُدْرِکُ مِنْ شُکْرِ الشَّاکِرِ أَکْثَرَ مِمَّا أَضَاعَ الْکَافِرُ، وَ اللهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ. تشکر نکردن دیگران از تو، نباید تو را به خوبی کردن بی رغبت سازد؛ زیرا کسی که از آن نیکی کم‌ترین بهره‌ای نمی‌برد (یعنی خداوند) از تو قدردانی می‌کند و از سپاسگزاری این سپاسگزار به بیش از آن چیزی می‌رسی که فرد ناسپاس فرو گذاشته است و خداوند نیکوکاران را دوست دارد. ۲۹ - پانویس۳۰ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «انجام فریضه» |